Meer informatie om scholen in het primair onderwijs te ondersteunen bij hun wettelijke taak omtrent burgerschap.
Burgerschapsonderwijs
Scholen zijn wettelijk verplicht aandacht te besteden aan actief burgerschap en sociale cohesie. Dit geldt natuurlijk ook voor scholen die onderwijs aan nieuwkomers verzorgen. Maar hoe kun je als nieuwkomersvoorziening invulling geven aan deze wettelijke verplichting? Wat moet en wat mag? Hoe hebben andere scholen dit georganiseerd? En waar kun je aanvullende informatie vinden?
Wettelijke opdracht
‘Vanaf 1 augustus 2021 gelden nieuwe wettelijke eisen voor bevordering van burgerschap in het (speciaal) basisonderwijs, voortgezet onderwijs en speciaal onderwijs. Deze wettelijke opdracht om ‘actief burgerschap en sociale cohesie’ te bevorderen, verduidelijkt de burgerschapsopdracht uit 2006.’1 Met ingang van 1 augustus 2022 wordt van alle scholen verwacht dat de wettelijke burgerschapsopdracht invulling krijgt. De Inspectie van het Onderwijs ziet toe op de eisen uit die wet en treedt zo nodig handhavend op.
Uit het onderzoekskader2 bijlage 3 waarderingskader nieuwkomersvoorzieningen type 1 en 2: ‘Burgerschap richt zich tenminste op bevordering van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en de kennis, houdingen en vaardigheden die daarbij van belang zijn. Dat geldt evenzo voor de sociale en maatschappelijke competenties die nodig zijn in de pluriforme democratische samenleving, en de kerndoelen die daaraan gerelateerd zijn (De wettelijke opdracht tot bevordering is ook herkenbaar in een aantal kerndoelen voor primair onderwijs, die eveneens op sociale en maatschappelijke competenties betrekking hebben)’.
Het onderwijs aan nieuwkomers is continu in beweging. De in- en uitstroom en onderwijsbehoeften van leerlingen kunnen door mondiale ontwikkelingen snel veranderen. Dat vraagt om een op de doelgroep afgestemde invulling van de burgerschapsopdracht. De LOWAN-PO handreiking Burgerschapsonderwijs voor Nieuwkomersvoorzieningen schrijft scholen niet voor wat ze moeten doen, maar helpt scholen om stapsgewijs tot goed burgerschapsonderwijs te komen.
Hoe burgerschap vorm krijgt op jouw school en hoe het aansluit bij de visie en identiteit van de school en het schoolbestuur is aan het onderwijsteam zelf om te bepalen. Anders gezegd: iedere schoolcontext is anders en brengt daarmee andere vragen met zich mee. Als school heb je de vrijheid om andere accenten of nuances aan te brengen. Welke vragen leven er op jouw school? In welke context groeien jouw leerlingen op en wat betekent dit voor het onderwijsaanbod? Wat willen jullie de leerlingen meegeven in de korte tijd dat zij onderwijs volgen op jouw school? En bovendien, wat vinden jullie als onderwijsteam zelf belangrijk om leerlingen mee te geven?
Ga naar de handreiking om voor jouw school het burgerschapsonderwijs aan de nieuwkomers vorm te geven.
-
Welke kerndoelen zijn het meest verbonden met burgerschap?
De wettelijke opdracht tot bevordering is ook herkenbaar in een aantal kerndoelen voor primair onderwijs, die eveneens op sociale en maatschappelijke competenties betrekking hebben. Te denken valt met name aan de kerndoelen 34, 35, 36, 37, 38 en 39.
-
Welke kerndoelen moeten wij gebruiken? De huidige kerndoelen of de geactualiseerde concept kerndoelen?
Kies één van beide kerndoelen om het burgerschapsonderwijs voor jouw school vorm te geven.
Kerndoelen en bouwstenen
Wil je weten welke doelen in de Bouwstenen Burgerschap staan? Klik dan op de onderstaande link:
Lesmaterialen
De inspiratiekaart ‘Sta(p) in de wijk’ al gezien? Bekend met de methode SamSam? De lesbrieven speciaal voor nieuwkomers van de Vreedzame school? Of ‘nieuws over Nederland’? Deze en andere materialen zijn te vinden in de lesmaterialen database, kijk snel.
Vakliteratuur
Wil je meer achtergrondinformatie over burgerschap? De speciale uitgave van Didactief (mei ’23) gelezen? Hessel Nieuwelink publiceerde het artikel ‘Hoe stimuleer je burgerschap in de klas. Lezen over de medialessen die de Bloemberg voor nieuwkomers heeft ontwikkeld?
‘Expertisepunt Burgerschap is een samenwerking tussen Stichting School & Veiligheid, het Kennispunt MBO Burgerschap, SLO en ProDemos – huis voor democratie en rechtsstaat. Het expertisepunt is een vervolg van de projecten ‘Burgerschap op de Basisschool’ van School & Veiligheid in samenwerking met de PO-Raad en het project ‘Versterking burgerschap vo’ van de VO-raad en het Kennispunt MBO Burgerschap’.
Informatie over alles rondom burgerschapsonderwijs: helpdesk, adviseurs, actuele informatie, instrumenten en leermiddelen etc.
Mediawijsheidlessen ontwikkeld voor nieuwkomers
Nieuwkomersschool de Bloemberg heeft samen met Ixperium thema’s van Wereld vol Woorden verrijkt met mediawijsheid lessen voor onder- en bovenbouw. In de onderbouw gaat het vooral om de basisvaardigheden en strategieën. Dit is nog
niet altijd gericht op (sociale) media, maar vormt wel de basis die de leerlingen nodig hebben om aan de doelen van de midden- en bovenbouw te kunnen werken. In de uitgewerkte lessen zijn de uitgangspunten ‘sociaal’, ‘veilig’ en ‘kritisch’ uit de werkhypothese verwerkt. In de eindrapportage van dit project is meer te lezen.
Opzet van plan
Nieuwkomersschool in Emmen heeft een burgerschapsplan gemaakt. Nadat ze hebben gezeten over een visie en wat hierin belangrijk is heeft het team een aantal doelen uitgekozen.
Beleidsplan Emmen
Jaarplanning Emmen
Onderwijsplan burgerschap
Wat moet en mag
Wettelijke verplichting vanuit Inspectie
De Inspectie van het Onderwijs (2023) heeft in het onderzoekskader beschreven hoe deze wettelijke verplichting voor reguliere scholen en voor nieuwkomersvoorzieningen type 1 (scholen verbonden aan AZC en noodopvanglocaties) en type 2 (nieuwkomersscholen of reguliere scholen met meer dan 3 of meer nieuwkomersklassen) eruitziet.
Nieuwkomersvoorzieningen die vallen onder type 3 (basisscholen met één of meer klassen voor nieuwkomers) en type 4 (basisscholen waar de nieuwkomers zijn geïntegreerd in reguliere klassen) gebruiken het reguliere waarderingskader. We adviseren je daarom om het onderzoekskader 2021 goed door te lezen. Voor type 1 en type 2 nieuwkomersvoorziening, lees bladzijde 72 en verder.
Wat moet en mag
Nieuwkomersvoorzieningen hebben de opdracht om leerlingen voor te bereiden op het vervolgonderwijs en de samenleving (Inspectie van het Onderwijs, 2021). Vanzelfsprekend is het voor leerlingen die afkomstig zijn uit het buitenland belangrijk dat zij leren hoe het er in Nederland aan toe gaat en dat kinderen leren om respect te hebben voor verschillen die zij zelf ervaren en/of tegenkomen door contacten met anderen. Burgerschapsonderwijs gaat in het nieuwkomersonderwijs dus zowel over inburgeren als over goed burgerschap.
Naast leren spreken, lezen, rekenen en schrijven in het Nederlands, moeten scholen dus ook een aanbod verzorgen dat bijdraagt aan het bijbrengen van respect voor- en kennis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat. En aan het ontwikkelen van de sociale en maatschappelijke competenties die leerlingen in staat stellen deel uit te maken en bij te dragen aan de pluriforme, democratische samenleving.
De SLO heeft een handreiking die teams kunnen ondersteunen bij het maken van het aanbod voor burgerschap.